ناگ پانچمی

روزی که مارها مقدس می‌شوند

هند سرزمین تضادهاست؛ جایی که در آن، ترس و احترام می‌توانند در یک لحظه با هم وجود داشته باشند. یکی از عجیب‌ترین نمونه‌های این همزیستی، جشن ناگ پانچمی (Nag Panchami) است؛ روزی که هندی‌ها مار را نه به‌عنوان خطری مرگبار، بلکه به‌عنوان موجودی مقدس می‌پرستند و به او هدایا تقدیم می‌کنند.

 ریشه‌های اسطوره‌ای جشن

در اساطیر هندو، مار یا «ناگ» جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد. گفته می‌شود که خدای ویشنو بر روی تختی از مار هفت‌سر به نام «شِشا» استراحت می‌کند و شیوا، خدای ویرانگر و آفریننده، همیشه ماری را به گردن می‌اندازد. مارها نماد قدرت، باروری، و چرخه‌ی زندگی و مرگ هستند. باور قدیمی می‌گوید اگر در روز ناگ پانچمی به مارها احترام بگذاری، زمینت حاصل‌خیز می‌شود و خانواده‌ات از بلاها در امان می‌مانند.

 آیین‌های جشن

روز ناگ پانچمی (که معمولاً در ماه ژوئیه یا اوت، وسط فصل باران‌ها برگزار می‌شود)، حال و هوای شهرها و روستاهای هند کاملاً تغییر می‌کند:

پرستش مارهای زنده: مارگیرها کبری‌های واقعی را از جنگل‌ها می‌گیرند و به معابد یا میدان‌های روستا می‌آورند. مردم در صف می‌ایستند تا به مار شیر، عسل یا گل تقدیم کنند. باور بر این است که مارها در این روز آرام می‌شوند و به کسی آسیب نمی‌زنند.
نقش و نگار روی دیوارها: در روستاها، زنان با گل و زردچوبه تصویر مارها را روی دیوار خانه‌ها یا جلوی درب می‌کشند و برای سلامت خانواده دعا می‌کنند.
آیین شیر دادن به مار: در صحنه‌ای که برای بسیاری عجیب و حتی ترسناک است، ظرف‌های شیر جلوی کبری‌ها گذاشته می‌شود و بعضی‌ها حتی با دست خودشان شیر را جلوی دهان مار می‌گیرند.
موسیقی و رقص: صدای «بین» (ساز مخصوص مارگیرها) همه جا شنیده می‌شود و بعضی گروه‌ها در حالی که مار روی گردن یا دستشان پیچیده، می‌رقصند.

 معنای اجتماعی و روانی

جشن ناگ پانچمی فقط یک مراسم مذهبی نیست؛ بلکه بازتابی از روابط پیچیده‌ی انسان و طبیعت در هند است. در سرزمینی که مارها در مزارع و روستاها حضوری دائمی دارند، این جشن نوعی قرارداد نانوشته است: اگر به مار احترام بگذاری، او هم به زندگی تو آسیبی نمی‌زند. این باور باعث شده که در روز ناگ پانچمی، حتی آدم‌هایی که از مارها وحشت دارند، با شجاعت جلوی آن‌ها می‌ایستند و دعا می‌خوانند.

جلوه‌ای از فرهنگ متنوع هند

ناگ پانچمی در ایالت‌های مختلف هند شکل‌های گوناگونی دارد:

در ماهاراشترا، زنان قبل از سپیده‌دم به معابد مار می‌روند و شیر و گل نثار می‌کنند.
در بیهار، مردم قسم می‌خورند که در آن روز زمین را شخم نزنند تا لانه‌های مارها آسیب نبیند.
در کشمیر، داستان‌های قدیمی درباره‌ی مارها روایت می‌شود و بچه‌ها قصه‌های افسانه‌ای می‌شنوند.

 چرا این جشن عجیب و منحصر به فرد است؟

 چون موجودی که در اکثر فرهنگ‌ها مظهر ترس و خطر است، در اینجا به نماد تقدس و برکت تبدیل می‌شود.
چون مردم به جای فرار از مار، به او شیر می‌دهند و پیشانی‌شان را مقابلش خم می‌کنند.
چون نشان می‌دهد که چگونه یک جامعه می‌تواند با طبیعتی خطرناک، رابطه‌ای مبتنی بر احترام بسازد.

ناگ پانچمی بیش از آن‌که فقط جشن مارها باشد، روایتی است از جسارت انسان برای تبدیل ترس به احترام. در این روز، هندی‌ها با آیین‌های رنگارنگ و گاهی شوکه‌کننده، نشان می‌دهند که زندگی در کنار خطر، اگر با باور و معنویت همراه شود، می‌تواند به یک جشن تبدیل گردد.